Tunus’ un Berberi şehirleri: Matmata & Tataouine

 

Matmata ve Tataouine Berberi şehirleri ve berberiler Kuzey Afrika’nın en eski sakinleri yani yerlileri. Kendilerine has kıyafet, yaşam tarzı, dil, adet hatta alfabeleri var. Tunus Berberilerinin yaşamları görmek için saatlerce ülkenin güneyine doğru yolculuk yapmamız gerekti. Ama inanın değdi çünkü dünya üzerinde örneğini çok göremeyeceğiniz mağara evler var burada.

Berberi veya çağdaş isimleriyle “Özgür” anlamına gelen Amazigh, MÖ 10.000’den önce Kuzey Afrika’nın Mağrip bölgesine özgü Arap öncesi etnik halk için kullanılan bir terimdir.
Mağrip bölgesi, Cezayir, Libya, Fas, Tunus ve Moritanya’yı kapsayan Kuzey Afrika’nın bir bölgesidir.

Matmata diye bir şehrin varlığından haberdar olmamız ise bir film sayesinde. Evet yanlış okumadınız dünya sinemasının kült yapımlarından olan Yıldız Savaşları yani bilinen adıyla STAR WARS’ un çevrildiği yerlerden biri Matmata.

O zaman tam yeri gelmişken şu maskeleri, ışın kılıçları tüm dünyayı saran oyuncaklarıyla ünlenen filme bir bakalım.

🎬 George Lucas’ın İlhamı: STAR WARS – Yıldız Savaşları ve Tunus Çölleri

Yıldız savaşları (Star Wars) filmleri, bilim kurgu sinemasının en ikonik serilerinden biridir. Yaratıcısı George Lucas‘ın hayal gücünden doğan bu destan, uzak bir galakside iyilik ve kötülük arasındaki mücadeleyi konu alır. Işık kılıçları, güç, uzay gemileri ve unutulmaz karakterleriyle Star Wars, dünya çapında geniş bir hayran kitlesine sahiptir. Toplamda 11 film yapılsa da üçlemeler şeklinde 3 seri en öne çıkanlardır.

Star Wars serisinin en bilinen gezegenlerinden biri olan Tatooine, aslında Tunus‘un çöl manzaralarından esinlenilerek yaratılmıştır. George Lucas, 1977 yılında “Tunus’un güneşine hayranım” diyerek ilk filmi çekimlerine Tunus’ta başlamıştır. Tunus’un çöl ortamları, Tatooine gezegeninin sıcak, kumlu ve çorak atmosferini gerçekçi bir şekilde yansıtmıştır.

Aynı isimde bir Tunus şehri de gerçekten vardır. (Aşağıda ayrı bir başlık altında yer aldı) Hatta filmde Jedi’lar büyük başlıklı uzun pelerinler giyerler. Bu kıyafet, büyük ölçüde güney Tunuslu Berberi kabilelerinin ” celaba” adı verilen çöl kıyafetlerinden esinlenmiştir. Tataouine’ da erkeklerin bunları her gün giydiğini görebilirsiniz. Kendinizi bir Star Wars setindeymiş gibi hissetmeniz hiç zor değil anlayacağınız.

📍 Galaksiler Arası Yolculuk: Star Wars Film Setlerinin yerleri

Tozeur : Bu çöl bölgesi, Mos Espa Köyü‘nün (Anakin Skywalker’ın çocukluğunu geçirdiği yer) ve diğer birçok Tatooine sahnesinin çekildiği yerdir.

Chott el Djerid : Luke Skywalker’ın Lars Homestead’deki evinin dış cephesi, Tozeur’un yaklaşık 30 dakika batısındaki tuz düzlüklerinde bulunabilir.

Matmata: Lars Çiftliği olarak kullanılan şimdilerde Sidi Driss Oteli Matmata’da yer almaktadır.

Tataouine : Star Wars filmlerinde kölelerin kaldığı yer olarak Ksar Soltane kullanılmıştır. Ksar Haddada ‘da köle sahneleri çekilmiştir. Filmin hayranlarının çok iyi bildiği Gizli Tehlike’de , Qui-Gon Jinn’in Shmi Skywalker ile konuştuğu ve Anakin’in babası olmadığını açıkladığı yer Ksar Haddada’dır.

Bu arada, Tunus’ ta sadece “Yıldız Savaşları” değil, aynı zamanda “İngiliz Hasta” ve İndiana Jones’ un da film sahnelerinin çekildiğini belirtelim.

🏘️ Matmata: Yerin Altındaki Mağara Evler

Tunus’un güneyindeki Matmata ve Tataouine, hem Berberi kültürünün eşsiz mimarisine hem de dünya çapında ünlü bir bilim kurgu destanının çekim mekanlarına ev sahipliği yapan, büyüleyici ve tarihi bölgelerdir. Genellikle bu iki şehir beraber ziyaret edilirler.

Matmata, küçük bir Berberi kasabasıdır. Burayı benzersiz kılan şey, yer üstünde değil, yer altında inşa edilmiş geleneksel mağara evleridir, bunlara troglodit evler deniliyor.

Şehir eski ve yeni Matmata olarak iki kısma ayrılıyor. Yeni Matmata adından da anlaşılacağı gibi geleneksel köye alternatif olarak oluşturulmuş. Devlet tarafından çocukların eğitim alabilmesi için yeni Matmata’ya taşınmaları için emir çıkmış. Onlarda çaresiz merkeze geçmişler ama okullar kapanınca hepsi bizim yazlıklara gitmemiz gibi mağara evlerine çekiliyorlar. Eski Matmata turistik olan kısım ve buradaki halk genelde tesislerde çalışanlar.

Troglodit evler

Nedir bu çukur – mağara evler derseniz bence çok güzeller. Matmatalılar, bölgenin yumuşak kumtaşı kayalarına derin çukurlar kazarak, bu çukurların kenarlarını odalar ve tünellerle birbirine bağlayarak evlerini inşa etmişler.

Bir düzlükte yürürken hop bir bakıyorsunuz kazılarak çukur oluşturulmuş. Hatta bazı mağaralar tünellerle birbirlerine bağlanmış. Dışarıdan bakıldığında hiçbir şey göremiyorsunuz. Bu evler, yıl boyunca sabit ve serin bir sıcaklık sağlıyor. Çöl sıcağında serin kalmak, soğuk gecelerde ise sıcak olmak için mükemmel bir çözüm. Sert rüzgarlardan ve çevredeki hayvanlardan da koruyor. Bir nevi güvenlik önlemi de aynı zamanda.

Berberiler zor şartlarda yaşamaya alışkın güçlü insanlar olarak bilinirler. Bunu bu köyde daha çok hissettik. Çok kolay değil bu mağara evleri oymak. Planlamak bile zor iş doğrusu. Yağmur sularını avlunun ortasındaki delikten aşağıda bie depoda biriktirip zamanı gelince kullanıyorlarmış.

…

Matmata özelinde Tunus’ un güneyinde yaygın bir ev modeli aslında ama dediğim gibi bir film sayesinde artık onların köyü ünlü olmuş. Star Wars serisinde Lars Çiftliği olarak kullanılan şimdilerde Sidi Driss Oteli Matmata’da yer almaktadır. Bu otelde hala filmden sahnelerin olduğu odalar ve dekorlar bulunmaktadır. Dilerseniz filmdeki karakterlerin ismi verilen odalarda birinde geceleyebilirsiniz. Buraya giriş 3 TND ve değer mi derseniz ehh tabii o film müziği, dekorları farklı bir hava veriyor.

Akşam üzeri civarda gezerken bir de berberi evi gezisi yaptık. Tıpkı Kapadokya’daki gibi taşlar oyularak odalar oluşturulmuş ve her biri mutfaki fırın, yatak odası gibi ayrılmıştı. Hepsi ortada bir avluya açılıyor ve karınca yuvası gibi derine derine iniyordu. Bu eve giriş de ücretliydi hatta 10 TND gibi bir rakam isteyince biz girmeyeceğiz dedik. Çok bir para değil ama koca El Jem’ e girişte 12 dinar verince insanın zoruna gidiyor. Sonra siz müslümansınız hadi girin üçünüz 10 dinar verin yeter dediler. Odaları gezdik Berberi çayı ikram ettiler ve bal ile ekmek getirdiler. Unutuyordum zeytinyağı bir de vardı. Odaların tavanları berberi süslemeleriyle bezeliydi.

Star Wars’ un şehri Matmata’ da nerde kalınır?

Biz bu şehirde yer altına oyularak yapılmış mağara otelde kaldık. Ölmeden mezara girmek gibi bi şey olacak sansam da öyle değildi hatta fazla lükstü. Adı Les Berberies! kahvaltı ve akşam yemeği diyata dahildi. İkisi de gayet doyurucu ve lezzetliydi.

Çölün ortasındaki bu kasabada gündüzleri kavurucu sıcak geceleri soğuk beklenir ya hani işte o evlerde bunu hissetmiyorsunuz. Gerçekten de gündüz oldukça sıcaktı ama öyle güzel uyuduk ki tarifi zor.

Matmata’ nın nasıl bir yer olduğunu anlamak için yukardan çekilmiş görüntülere bakmak lazım. Ben gelmeden önce google earth de dolaşırken hayran kalmıştım. O mağara evlerden birinde kalınca da o yüzden aşırı mutlu oldum.

🚌 Matmata’ya Nasıl gidilir?

Biz başkent Tunus’tan aşağıya doğru şehir şehir kalarak gezdiğimiz için Kayravan’dan buraya geldik. Fakat oradan da direkt araç olmadığı için nispeten büyük şehir olan Gabes’ e geldik. Gabes’ten louge ile yeni Matmata’ya ulaştık. Şoför eski matmata’ya da gideceğinden bizi indirmeyerek otele kadar götürdü. Ekstra ödeme yaptık. Gabes Matmata arası yarım saat sürdü ve 5.3 TND tuttu. Dönerken aynı yolu 2.6 TND ‘a geldik.

Güzel bir uyku çektikten sonra ertesi sabah erkenden kahvaltımızı yaptık ve otelden çıktık. Meydanda otogar vardı köylülerle 09.00 da hareket edecek otobüsü bekledik. Otobüs bizi yeni Matmata’ya götürdü ve orda indirip öndeki otobüse binin tekrar bilet parası vermeyeceksiniz dediler. O da bizi Gabes denilen şehre kadar götüren araçtı. Sırada yine bir Star Wars ünlüsü şehrimiz var, Tataouine!

🏰 Tataouine (Tatavin): Ksar’ların Büyüsü ve Çöl Mimarisinin Başkenti

Nasıl gidilir: Matmata gezisinden sonra tekrar Gabes’e geldik ve luaja atlayıp Tataouine’ e ( ki onu Tatavin diye telafuz ediyorlar) vardık. 1.5 saat süren bu yol için kişi başı 11.3 TND ödedik. İndiğimiz yerden merkez uzakmış taksiye bindik o da kişi başı 2 TND idi.

Fakat siz Başkentten de Tataouine ‘ e gelebilirisiniz. Uzun mesafeli otobüs seferleri mevcuttur (7-8 saat). Tunus’tan Gabes’e trenle de gidebilirsiniz. Gabes’ten de luajlarla buraya ulaşabilirsiniz.

Tunus’un daha az ziyaret edilen güney kısmı, Libya sınırına kadar uzanan kurak bir bölgedir. Burası Tunus’ta ziyaret ettiğimiz diğer yerlerden çok farklı, çok daha muhafazakar görünüyordu.

Ülkenin bu kısmı Araplar gelmeden önce Kuzey Afrika’nın yerli halkı olan Berberilerin yurdudur. Berberi köyleri, develer, antik ksarlar ( Berberi köyleri) hepsi muhteşem fantastik görünüyordu. George Lucas’ın Star Wars’u bu topraklarda çekmeyi seçmesine şaşmamak gerek.

Tataouine 🧱 Ksarları Nedir?  

Ksar Ksour kelimesinin çoğuludur arapça kale demekmiş. Tataouine çevresindeki ksarların çoğu 14. ve 15. yüzyıldan kalmadır. tam tanımları şöyle; Ksarlar, genellikle yüksek, birbirine bitişik, kemerli hücrelerden (Ghorfa) oluşan ve tahılı depolamak, aynı zamanda topluluğu korumak için tepelere inşa edilmiş kale benzeri yapılardır.

Tataouine çevresindeki Ksarlarda tahılları depolarlar bu sayede kuraklıklara ve hasadın iyi olmadığı diğer yıllara dayanabilirlerdi. Ksarların kalın duvarları ve dışarıdan gelenlere karşı korumak için palmiye ağacından yapılmış ağır kapıları vardı. 

Bazı ksarlar sadece tahıl depolamak için kullanılırken, bazıları da yaşam alanı olarak kullanılıyordu.

Ghorfalar ise;  insanların tahıl depoladığı tonozlu odalardır. Neredeyse bal peteğine benzeyen kerpiç yapılar halinde üst üste yapılmışlar. Ksarlar dört kata kadar çıkabilmekte ve doğal soğutma için yer altı boşluklarını da içermektedir.

⭐ Tataouine Çevresinde Ziyaret Edilmesi Gereken yerler

Ksar Mgabla

Tataouine’e en yakın Ksar’dır. Şehir merkezinden küçük tepeye 1 saatlik yürüyüşle ulaşılabilir.  

Ksar’ın 15. yüzyıldan kalma olduğu düşünüldüğünde, hala ayakta kalanlar şaşırtıcı. Üst üste dizilmiş ghorfalar 4 kata kadar uzanıyor. Tavanlara yakından baktığınızda, hala Berberi desenleri görebilirsiniz.

Ulaşım : Tatouine’den kendi aracınızla veya yürüyerek

Ksar Ouled Soltane – Bölgedeki en iyi korunmuş ghorfalar, Tataouine yakınlarındaki en ünlü ksardır. Oldukça küçük bir yapıdır. Geniş çaplı bir yenileme çalışmasının sebebi ise Star Wars filmlerinde kölelerin kaldığı yer olarak kullanılmış olmasıdır. Yenilenmiş filan da nasıl bu kadar umursamazlar onu işte aklım almıyor. Söylemeyeyim diyorum amma söylemezsem de olmaz. Ghorfaların içi çöp doluydu. Hatta orda hediyelik eşya satan adama da dayanamadım söylendim. Biz geldik yarım saat sonra gideceğiz bak boş vaktin de var ve ekmeğini burdan kazanıyorsun. Çöpleri topla git çayırda yak gitsin. Beni ilgilendirmez ama sizi ilgilendirir dedim. Baktı güldü ben atmıyorum, dedi. Özetle hiçbir şey anlamadı, tembel herifler!    

Ulaşım  : luage ile 23 km ve 30 dk 2 TND ile gidiliyor. Dolunca kalkıyorlar ve giderken kapısında indirdiğinde dönerken de sizi almasını tembihleyin. Yoksa bir diğerini beklemeniz uzun zaman alabilir.

Chenini

Tataouine’de ziyaret edilebilecek en iyi yer burasıydı. 12. yüzyıldan kalma devasa bir antik ksar, bir tepenin üzerinde yer alıyor. Kayaları oyarak yapılan evler hurma ağaçlaıyla desteklenerek inşa edilmiş. Şimdilerde 60 aile yaşıyormuş. Tepelerdeki evlerden aşağıya inmişler, doğal olarak gelirleri de turizm.

Köydeki beyaz cami ise 13.yy’da yapılmış ve açık halen. Köyün arkasında 7 uyurlar camisi de var göze alınırsa yürüyerek gidilebili. Şehirde 2006 ya kadar şebeke suyu olmadığı için yıkanmaya şelaleye gidiyorlarmış. Muhteşem ama dağ başında olduğundan gitmek zor !

Ulaşım : Tataouine ‘den 20 km gidiş dönüş luaj 4 TND. Fakat dönüş için 1 saatten fazla bekledik. Ordaki turizm polisi luaj şoförünü aradı da adam geldi bizi aldı. Genelde turistler ucuz diye taksi kullanıyor. Bizim gibi daha ucuzu da vardır deyip luaj kullanan azdı. Şoför bizi aldı dağdan aşağıya düzlüğe indik giderken birden yol kenarında durdu bizi araçta bırakarak indi bir yere gitti. Biz bekledik biraz sonra bir arkamıza baktık ki köy kahvesinde oturuyor bizimki. Hava da 40 derece mi ne bayılıyoruz ağzımız kurumuş bunalmışız Biz de indik gittik kahveye oturduk. Ablam gitti su aldı buz gibi onu içtik. Sesimizi de çıkarmadan etrafa bakıyoruz. Etrafa dediğim de çöl yani. Neyse adam kalktı bize döndü hadi gidelim dedi, hepimiz arabaya bindik Tatavin merkeze geldik.

…

Ghomrassen – Alışılmışın dışında, oldukça hoş yerel mimariye sahip, modern bir kasaba ve öğle yemeği için mola vermek için ideal bir yer. Hemen yakınındaki Ksar Hadada orayı ünlü yapıyor.

Ksar Hadada – Bu ksar Star Wars film setiymiş. Ksar Hadada, Mos Espa’daki köle mahallelerini temsil eden çekim yerlerinden biridir.  Fakat pek de ilgi çekici gelmedi belki çok fazla Stae Wars dolmuştuk ve açıkcası filmin de hayranı değiliz.

Ev sahipleri ksarın küçük bir bölümünü olduğu gibi bırakmışlar. Hem ksarın yenilenmiş kısımlarını hem de otantik kalıntılarını görmek isteyenler buyursunlar.

Kahramanlarımızın Tunus yolculuğu çölden denize doğru olacak. Bir sonraki şehrimiz Djerba Adası, yaşasın ! Orda bulumak üzere hoşçakalınız…

Unutmadan yazılarımı takip etmek iserseniz siteme abone olunuz, en güzel beni sosyal medya hesaplarından da takip etmeniz olur.

Youtube : pustoodunya

İnstagram: pustoodunya

Tunus’ ta ulaşımi konaklama, yeme içme tüm gezilecek yerlerin haritası burada

Tunus’ a gelmeden önce bilmeniz gerekenler yazısı burada

Kartaca, Sidi Bou Said başkent Tunis yazısı burada

Hammamet, Djerba, Bizerta yani sahil kasabaları burada

Kayravan, El Jem, Sousse yazısı burada